Çin kültürüyle yolunuzun kesiştiği herhangi bir durumda bir şekilde bu karşılaşmanın parçası olabilecek Çin mürekkep sanatı, tıpkı ülkenin ve kültürün köklü tarihi boyunca olduğu gibi bugün çağdaş sanatçılar tarafından da sürdürülen bir gelenek. Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 70. yılının kutlandığı şu günlerde, İstanbul’da yollar iki farklı şekilde Çin mürekkep sanatına çıkabiliyor: Pera Müzesi’nde 28 Temmuz 2019 tarihine dek sürecek “Mürekkepten: Çin Güncel Sanatından Yorumlamalar” sergisi ve 38. İstanbul Film Festivali’ndeki gösteriminin ardında vizyondaki yerini alan Zhang Yimou filmi “Ying / Shadow / Gölge Savaşçı”…

Pera Müzesi’nde Mürekkepten sergisi

Mürekkepten‘ten sergisinde Çin’in farklı bölgelerinden 13 sanatçının işleri yer alıyor. Bambaşka malzeme ve medyumlarla çalışsalar da bu 13 sanatçının ortak noktası, Çin mürekkep sanatını ve geleneğini kendi sanatlarına yansıtmaları. Sergide mürekkep sanatı modern uyarlamaları başrolde ve her biri bu geleneksel sanatın zihnimizde sıkıştığı kalıpları farklı bir yöne doğru zorluyor. Örneğin serginin hemen girişinde yer alan, Chen Guangwu‘ya ait panolar kaligrafiye modern bir yorum getiriyor. Okunaklı ve anlamlı bir metindense karakterlerin arasındaki boşlukların bir soyutlamasına imza atan sanatçı, kaligrafiyi modern soyut resimler ve hatta ekspresyonizme yaklaştırıyor.

Serginin fark yaratan yanlarından biri, mekana özgü yerleştirmeler açısından zenginliği. Tuvallerden, çerçevelerden duvarlara taşan mürekkep sanatı, özellikle Jian-Jun Zhang‘ın “bin karakterli metninde” ziyaretçileri yutan bir deneyime dönüşüyor. Sanatçının bu yerleştirmesi, VI. yüzyılda Çince karakterleri öğrenmek amacıyla kullanılan ve aynı zamanda astronomiden ekonomiye birçok alanda bilgiler veren çok yönlü bir ders kitabı denilebilecek bir şiir olan “Bin Karakterli Metin“in modern bir uyarlaması, günümüze bir uzantısı. Duvarlar, tavan ve zemin üzerine mürekkep ve akrilikle yazılmış çok boyutlu bir metne, katılımcıların da katkıları bekleniyor. Bu nedenle bir karakter, metin ve zaman tüneli olarak yorumlanabilecek bu odacık, sadece Çince karakterleri değil, farklı alfabelerden karakterleri, farklı kaligrafik tarzları barındırıyor. Bir diğer zaman tüneli, Luo Yongjin‘in Baharda Şehir Merkezi (Davul Kulesi) eseri; 273 fotoğraftan meydana gelen ve Xi’an şehrindeki Davul Kulesi’nin çatısından zamana yayılarak çekilen 360 derecelik bir şehir görüntüsünden oluşuyor. Fotoğraflar, mürekkep resimler ve baskılar başta olmak üzere farklı görüntülerle iç içe geçirilmiş.

Qiu Anxiong, mürekkep sanatı dendiğinde akla gelen durağan, sabit metin ya da resimler beklentisinin ve kalıbının dışına çıkarak ürettiği üç bölümlşük bir video serisiyle sergide yer alıyor. Çin mitolojisi, kültürü ve geleneklerinden ilham alan fantastik bir animasyon diyebileceğimiz Yeni Bir Dağlar ve Denizler Kitabı başlıklı üçleme, toplamda 90 dakikaya yakın süreye sahip ve Çin fırçası ile mürekkebi kullanılarak on beş yılda tamamlanmış.

Kısacası, 28 Temmuz’a kadar ziyaret edebileceğiniz Mürekkepten sergisinde, günümüz mürekkep sanatı hakkında farklı yorumlamalar görecek, Çin sanatının geleneksel ve modern arasında kurduğu bağa tanık olacaksınız. Pera Müzesi’nin Uzun Cuma adı altında her Cuma 18.00 – 22.00 saatleri arasında ücretsiz olarak ziyaret edilebildiğini de hatırlatayım.

Zhang Yimou’dan Ying / Shadow filmi

Uzun yıllar Uzakdoğu sinemasına önyargılı yaklaşmış, mesafeli durmuş olsam da son birkaç yıldır bu sınırları aşmayı başardım. En büyük nedeni, Çin tarihinin destansı hikayelerini dövüş sanatı kahramanlık hikayeleriyle harmanlayarak anlatan wuxia janrını keşfetmem ve Zhang Yimou sinemasıyla tanışmam… Birkaç ay önce, Pera Müzesi’ndeki sergiden ve Zhang Yimou‘nun yeni filminden neredeyse aynı anda haberim oldu ve o andan itibaren ikisi beynimde bir arada var olmaya başladı. Ying / Shadow, tıpkı mürekkep sanatı hakkında modern yorumlamalara yer veren Mürekkepten sergisi gibi, ilhamını Çin mürekkep sanatından alıyor. Yanlış anlaşılmasın, filmde ne mürekkep sanatıyla uğraşan bir sanatçı ne de kaligraf var. Bu ilhamın yansımalarını tamamen filmin sinematografisinde ve koreografisinde görüyoruz. Zhang Yimou‘nun önceki filmlerinin birçoğunda harikalar yaratmış (örneğin Man cheng jin dai huang jin jia / Curse of the Golden Flower (2006) ve Oscar adaylığı elde ettiği Shi mian mai fu / House of Flying Daggers (2004)) görüntü yönetmeni Zhao Xiaoding‘in görüntüleri, kostüm tasarımı, set tasarımı ve görsel efektlerin de desteğiyle siyah-beyazmış gibi algılanıyor. Dövüş ve savaş sahnelerindeki koreografinin ise mürekkebin kağıt üzerine yaptığı dokunuşlardan etkilendiğini anlamak hiç zor değil.

Ying / Shadow‘a temel olan kahramanlık hikayesi, yönetmenin 2000’lerin başındaki wuxia filmlerine temel olanlar kadar ilginç değil. Tarihte birçok düşmana sahip savaş kahramanları ve komutanların kendilerine benzer birini tıpkı dublör gibi kullanmış olduğu rivayetinden yola çıkan film, adını da böyle bir ‘gölge savaşçıdan’ alıyor. Senaryonun karakterlerin motivasyonlarını yeterince aktaramaması, taraf tutmayı ve kendi kahramanımızı seçmeyi zorlaştırıyor, zafer ya da hüsran anlarının yeterince etkileyici olmasını engelliyor. Bir filmin tamamen görsel birkaç oyuncak üzerine kurulu olması tabii ki tüm hataları affettirecek bir unsur değil, ama estetiğin ve görsellikteki yaratıcılığın ulaştığı nokta filmi kesinlikle izlemeye değer kılıyor.

Filmin henüz ilk sahnelerinde (tıpkı Mürekkepten sergisinin girişindeki gibi) bizi mürekkeple, kaligrafiyle ilişkili panolar karşılıyor. Savaş ve dövüş sahnelerinde kılıçlar ve yaratıcılığın sınırlarını zorlayan tasarımlara sahip şemsiye-silahlar, adeta fırçalar gibi kullanılarak kaligrafik bir koreografiyle konuşuyor. Dövüşün çoğunlukla ıslak ve kaygan zeminde geçmesi bu hareketlerdeki fırça darbesi hissiyatını, yumuşaklığı, estetiği güçlendiriyor. Mürekkebi adını telaffuz etmeden filmin her karesine siyah mürekkebi yediriyor, hiçbir kaligraf kullanmadan bir kaligrafi başyapıtı ortaya çıkarıyor Zhang Yimou.

Ying / Shadow, 38. İstanbul Film Festivali’nin Dünya Festivallerinden bölümündeki gösteriminin ardından geçtiğimiz günlerde vizyondaki yerini aldı. Zhang Yimou’nun hikaye anlatımı açısından en iyileri arasında yer almasa da, görsel anlamda yola çıktığı fikri uygulayışı ve ilham aldığı mürekkep sanatı için iyi bir modern yorumlama olmayı başarmış, kusursuz estetiği yakalamış bir film. Tıpkı benim bir arada konumlandırdığım ve birkaç gün arayla tükettiğim gibi, sizin de sergiyi ve filmi bir arada tecrübe etmenizi şiddetle öneririm.

IMDb Puanı: 7.0/10